Wales Biodiversity Partnership - Biodiversity in Wales

Bioamrywiaeth yng Nghymru

Bioamrywiaeth yw'r amrywiaeth o fywyd sydd ar y ddaear. Mae'n cynnwys pob rhywogaeth o blanhigion ac anifeiliaid, eu helaethrwydd a'u hamrywiaeth genetig. Mae'n cynnwys rhyfeddodau bywyd gwyllt a rhywogaethau a chynefinoedd eiconig; mae'n hanfodol er mwyn cysylltu pobl â natur; ac mae'n cyfrannu at lesiant cymdeithas, ei hymdeimlad o le a'i hunaniaeth ddiwylliannol.

Mae bioamrywiaeth yn sail i'n bywydau a'n bywoliaeth ac mae'n cefnogi’r ffordd y mae ecosystemau'n gweithio a'u cydnerthedd mewn cefnforoedd, gwlypdiroedd, llynnoedd, afonydd, mynyddoedd, coedwigoedd a thirweddau amaethyddol.

Mae ein heconomi, ein hiechyd a'n llesiant yn dibynnu ar ecosystemau iach a chydnerth, sy'n rhoi ein bwyd inni, dŵr ac aer glân, y deunyddiau crai a'r ynni ar gyfer ein diwydiannau ac mae’r ecosystemau hyn yn ein diogelu rhag peryglon, megis llifogydd a newid yn yr hinsawdd.

Mae hinsawdd gymedrol a daeareg amrywiol Cymru’n galluogi toreth o fryoffytau (mwsoglau a llysiau’r afu), cennau a ffyngau i ffynnu ac mae Cymru’n cynnal llawer o rywogaethau uwch o gymharu â gwledydd Ewropeaidd eraill.

Mae cynefinoedd daearol Cymru’n cynnal amrywiaeth gyfoethog o blanhigion ac anifeiliaid, sy’n cynnwys llawer o rywogaethau sydd i’w cael ym Mhrydain yn ogystal â rhywogaethau sy’n unigryw i Gymru. Nid yw lili Maesyfed (Gagea bohemica) a chôr-rosyn rhuddfannog (Tuberaria guttataare) i’w canfod ar dir mawr Prydain y tu allan i Gymru. Yn ucheldir Eryri yng ngogledd Cymru y ceir fflora artig-alpaidd yn ffynnu gan gynnwys Lili'r Wyddfa (Lloydia serotina), rhywogaeth sydd, ym Mhrydain, i’w chanfod ar lethrau’n wynebu’r gogledd yn Eryri yn unig.

Mae Mynydd Mawr yn Sir Gaerfyrddin ymhlith yr ychydig gadarnleoedd sydd ar ôl ar gyfer y glöyn byw yma. Y Gogarth yng Ngogledd Cymru yw’r lle gorau trwy Brydain i weld y glesyn serennog sydd bellach mewn perygl.

Bywyd gwyllt y môr – mae amgylchedd morol cyfoethog i’w gael ym Mae Ceredigion ac mae’r lle’n doreithiog o fywyd gwyllt. Drwy gydol y flwyddyn mae dolffiniaid trwyn potel, llamidyddion, morloi llwyd ac adar amrywiol i’w gweld yn rheolaidd.

Lleoedd arbennig Cymru – i fywyd gwyllt a phobl

Mae gan Gymru 20 o Ardaloedd Gwarchodaeth Arbennig ar gyfer adar bregus a 92 o Ardaloedd Cadwraeth Arbennig ar gyfer rhywogaethau prin a chynefinoedd naturiol dan fygythiad. Gyda'i gilydd, maen nhw'n cael eu galw’n Natura ac, ynghyd ag ardaloedd ledled Ewrop, maen nhw’n ffurfio rhwydwaith cadwraeth heb ei hail sydd o bwysigrwydd rhyngwladol ar gyfer bywyd gwyllt. Mae rhwydwaith Natura 2000 Cymru’n cynnwys mwy na 700,000 hectar (7% o ardal tir Cymru a 36% o ddyfroedd tiriogaethol).

Rhaglen Natura 2000 LIFE yng Nghymru

Pam nad ewch am dro i Warchodfa Natur Genedlaethol? Dyma rai syniadau:

Eryri – cartref i blanhigion arctig-alpaidd a mathau eraill o blanhigion prin.

Morfa Harlech a Morfa Dyffryn– rhan o’r system twyni sy’n ymestyn o Aber Mawddach ar hyn glannau Bae Ceredigion. Lle hardd i fynd am dro, a chartref i greaduriaid di-asgwrn-cefn a phlanhigion cenedlaethol anfynych.

Corsydd mawn Cors Caron yng Ngheredigion, lle mae’r planhigion wedi addasu i’r amodau asidaidd – er enghraifft y gwlithlys, andromeda’r gors a phlu’r gweunydd.

Arfordir Gŵyr– caiff ei reoli gan Yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol. Mae clogwyni calchfaen ac ynys lanwol Pen Pyrod yn doreithiog o blanhigion, yn arbennig tua diwedd y gwanwyn a dechrau’r haf. Mae’r adar sy’n nythu yma’n cynnwys gwylanod coesddu, gwylogod, llursod, ac weithiau hebogiaid tramor a brain coesgoch.

Ynys Sgomer, Sir Benfro – trysor o ynys sy’n ferw o fywyd gwyllt ac yn llawn nythfeydd adar môr.

Mae Parciau Cenedlaethol ac Ardaloedd o Harddwch Naturiol Eithriadol (AHNE) Cymru yn rhoi cyfle inni hamddena, ymlacio, mwynhau’r golygfeydd godidog ac ymddiddori mewn bywyd gwyllt. Dyma leoedd byw a gweithiol lle ceir cymunedau gwledig gweithgar.

Yng Nghymru ceir tri o Barciau Cenedlaethol (Eryri, Bannau Brycheiniog ac Arfordir Penfro) a phump AHNE (Ynys Môn, Bryniau Clwyd, Gŵyr, Pen Llŷn, a rhennir un AHNE gyda Lloegr, sef Dyffryn Gwy).

Mewn Gwarchodfeydd Natur Lleol ceir nodweddion naturiol sydd o ddiddordeb arbennig yn lleol ac sydd hefyd yn cynnig cyfle i bobl astudio byd natur, dysgu amdano neu ei fwynhau. Mae nifer o awdurdodau lleol wedi dynodi Gwarchodfeydd Natur Lleol. Ceir cyfanswm o 62 ohonynt yng Nghymru, ac mae’r rhain yn werthfawr i bobl a bywyd gwyllt fel ei gilydd.

Natur Cymru

Mae ôl-rifynnau cylchgrawn Natur Cymru - Nature of Wales a roddodd y gorau i gyhoeddi yn 2017, bellach ar gael fel lawrlwythiadau digidol rhad ac am ddim o ‘The Biodiversity Heritage Library’

Mae’r rhan fwyaf o’r 62 ôl-rifyn ar gael yn barod a bydd y gweddill ar gael yn y dyfodol agos. Mae’r cylchgrawn yn ffynhonnell gyfoethog o wybodaeth ac yn werthfawrogiad o rywogaethau a chynefinoedd eiconig Cymru.

Pwysau allweddol ar fioamrywiaeth

Yn yr Asesiad Ecosystemau Cenedlaethol y DU gwelwyd bod newidiadau o ran arferion rheoli tir, yn sgil amaethyddiaeth a threfoli, llygredd a rhywogaethau estron goresgynnol, ac mai dyma rhai o'r prif ddylanwadau sy'n arwain at golli cynefinoedd a rhywogaethau ac at eu darnio. Ynghyd ag asideiddio ac ewtroffigedd, mae hyn wedi newid nifer ac ansawdd y cynefinoedd a'r rhywogaethau y gallant eu cynnal. Yn yr amgylchedd morol, ymhlith y dylanwadau mwyaf, mae gweithgarwch anghynaliadwy gan bobl, newid yn yr hinsawdd sy'n arwain at gynhesu ac asideiddio moroedd a chefnforoedd y byd, ynghyd â chyflwyno rhywogaethau estron goresgynnol.

Syniadau i’ch rhoi ar ben ffordd

Parc Gwledig Loggerheads, ger Yr Wyddgrug

Parc Gwledig mewn dyffryn calchfaen yn Ardal o Harddwch Naturiol Eithriadol Bryniau Clwyd yw Parc Gwledig Loggerheads. Mae mwyngloddio a thwristiaeth yn bwysig yn ei hanes. Caiff y Parc ei reoli hefyd er budd cadwraeth, ac mae’n cynnwys cynefinoedd naturiol toreithiog ac amrywiol.

Parc Gwledig Lynnoedd Cosmeston, ger Penarth

Parc Gwledig Lynnoedd Cosmeston ceir amrywiaeth o gynefinoedd sy’n gorchuddio 100 hectar o dir a môr, ynghyd ag amrywiaeth eang o blanhigion ac anifeiliaid. Mae Cosmeston yn gyflwyniad da i gefn gwlad, ac mae ar agor drwy gydol y flwyddyn. Yn ystod misoedd y gaeaf, cofiwch chwilio am y titw barfog.

Coedwig Croes Robert, ger Trefynwy

Coedwig brysgoedio led-naturiol hynafol a reolir mewn modd traddodiadol yw Coedwig Croes Robert. Planhigion sy’n nodweddiadol o goetiroedd hynafol a welir yno’n bennaf. Yn ystod y gwanwyn mae clychau’r gog, bresych y cŵn, blodau’r gwynt a marddanadl melyn yn ffurfio carpedi o liw. Ac yn ystod yr hydref mae modd dod o hyd i ffyngau fel Peli Duon, Cyrn Gwyn a Ffiol y Coed. Ymhellach, mae pathewod a moch daear yn byw yno, ac yn ystod yr haf efallai y gwelwch eos, ynghyd ag adar eraill y coetir.