Planhigion Fasgwlaidd

Yma yng Nghymru mae rhai o’r glaswelltiroedd mwyaf bioamrywiol ac mae’r rhain yn gartref i rywfaint o rywogaethau sydd wedi’u cyfyngu fel yr eurinllys tonnog (Hypericum undulatum) yn y gorllewin, ac ar laswelltiroedd sychach y dwyrain rywogaethau fel berwr y bugail (Teesdalia nudicaulis) a chlust-y-llygoden syth (Moenchia erecta). Yn rhai o’n glaswelltiroedd calchfaen ger yr arfordir gallwch weld y clychlys clystyrog (Campanula glomerata) a’r ysgall clorog (Cirsium tuberosum) yn y de a’r galdrist ruddgoch (Epipactis atrorubens) a’r melynydd brych (Hypochaeris maculata) yn y gogledd.

Mae coetiroedd o bob lliw a llun i’w cael ar hyd a lled Cymru. Mewn rhai o’r coedwigoedd glaw tymherus yng Ngogledd a Chanolbarth Cymru, mae rhedyn yn ffynnu mewn ceunentydd llaith fel rhedynach teneuwe Wilson a Tunbridge (Hymenophyllum wilsonii a H. tunbridgense) a’r farchredynen bêr (Dryopteris aemula). Yn iseldir y de mae cyfoeth o flodau ar lawr rhai o’r coetiroedd ynn, er enghraifft, cwlwm cariad (Paris quadrifolia) a’r blodyn-ymenyn peneuraid (Ranunculus auricomus). Yn aml iawn, mae rhywogaethau sydd i’w canfod yn y parthau rhwng cynefinoedd eang wedi dirywio yn sgil crebachiad yr ardaloedd hyn wrth i gefn gwlad gael ei rannu’n adrannau caeth. Er enghraifft, mae’r clychlys ymledol (Campanula patula) yn hoffi’r ardaloedd hynny ble mae ymylon coetiroedd, glaswelltiroedd a lonydd gwyrdd yn cwrdd a ble byddai anifeiliaid pori mwy yn arfer sathru a tharfu ar y tir o bryd i’w gilydd.

Mae gan Gymru arfordir hir sy’n cynnwys clogwyni môr, cerrig mân, twyni tywod a morfeydd heli. Mae llawer o’n systemau twyni yng Nghymru yn bwysig yn rhyngwladol ac mae rhai o’r rhain yn Ne Cymru yn gartref i’r math o degeirian y fign galchog sy’n byw ger yr arfordir (Liparis loeselii var. ovata). Mae’n rhywogaeth sydd wedi dirywio yn ddiweddar, ond erbyn hyn mae’n ymddangos bod y duedd honno wedi’i gwrthdroi, yn bennaf yn sgil ymyriadau wedi’u targedu a gwaith rheoli. Mae crwynllys y tywod (Gentianella amarella subsp. occidentalis) hefyd i’w weld ar ymylon llaciau’r twyni yn rhai o systemau twyni De Cymru. Mae safleoedd morfeydd heli pwysig ar hyd arfordir Cymru, gydag aber afon Hafren a Chilfach Tywyn yn y De, aberoedd afonydd Dyfi, Mawddach a Dwyryd yng Nghanolbarth a Gogledd-orllewin Cymru, ac afon Dyfrdwy yng Ngogledd-ddwyrain Cymru. Yn aberoedd Dwyryd a Mawddach gellir dod o hyd i rywogaeth gyfyngedig iawn yr ysbigfrwynen fach (Eleocharis parvula), y boblogaeth fwyaf ohonynt yng Nghymru a Phrydain mae’n debyg. Yn y de, morfa heli aber afon Hafren yw un o’r ychydig ardaloedd lle mae haidd y morfa (Hordeum marinum) wedi’i weld yn y blynyddoedd diwethaf.

Mae rhai cynefinoedd yn cael eu rheoli’n fwy aml ac weithiau mewn ffordd sy’n cael ei hystyried yn fwy dramatig, fel aredig neu fathau eraill o amaethu. Yn draddodiadol, nid yw sefydliadau sy’n ymwneud â chadwraeth wedi gwerthfawrogi’r cynefinoedd tir âr hyn, ond mae’r sefyllfa’n newid. Mae canran uchel o’n planhigion blodeuol sydd dan fygythiad i’w gweld mewn ardaloedd sy’n cael eu haredig megis y gludlys amryliw (Silene gallica) a nodwydd y bugail (Scandix pecten-veneris). Mae tir ôl-ddiwydiannol neu dir a oedd wedi’i ddatblygu’n flaenorol (a elwir yn aml yn dir llwyd) yn gallu bod yn amrywiol yn fotanegol ac yn gartref i rywogaethau sy’n dirywio fel brenhinllys y maes (Clinopodium acinos). Mae sborion glo wedi’i gynnwys yma hefyd ac yn Ne Cymru mae llawer o’r tomenni sborion hyn yn gartref i’r edafeddog fach (Logfia minima), rhywogaeth sydd wedi’i chyfyngu fel arall i laswelltiroedd sych ger yr arfordir.