Natur yn Bro Morgannwg

Sir wledig yw Bro Morgannwg yn bennaf, sy’n cynnwys iseldir tonnog, a ffinnir i’r de gan yr arfordir, sy’n cynnwys darn 19km o Arfordir Treftadaeth dynodedig. Mae’r rhanbarth yn cynnwys dros 22 Safle o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig (SoDdGA). Er mai tir amaethyddol ydyw’n bennaf, mae’r Fro’n cynnal bioamrywiaeth gyfoethog iawn ac amrywiaeth eang o gynefinoedd a rhywogaethau, gan gynnwys ambell rywogaeth sydd dan fygythiad yn fyd-eang a chenedlaethol, fel tafolen y traeth, y fritheg frown a’r fadfall ddŵr gribog.

Grant Cymunedol Partneriaeth Natur Leol

Mae Partneriaeth Natur Bro Morgannwg yn chwilio am brosiectau a fydd yn cyflawni ein nod o gynnal a chyfoethogi bioamrywiaeth a hyrwyddo gwydnwch ecosystemau.

Manylion pellach yma

Argynnis adippe, Britheg frown

Amdanom ni

Cynhyrchwyd Cynllun Gweithredu Bioamrywiaeth Lleol Bro Morgannwg yn 2002 mewn ymgynghoriad agos â phartneriaeth LBAP y Fro. Ar ôl adfywiad dan enw Partneriaeth Natur y Fro ar ôl rhoi Cynllun Gweithredu Adfer Natur Cymru ar waith, mae’r bartneriaeth yn cynnwys unigolion, busnesau, cyrff anllywodraethol, grwpiau cymunedol, cofnodwyr a sefydliadau cyhoeddus.

Cysylltwch â Chydlynydd Partneriaeth Natur Leol y Fro i ddysgu mwy am y Bartneriaeth Natur Leol a sut allwch chi helpu byd natur yn y Fro.

Gwiber

Ein Hamcanion

Mae Partneriaeth Natur Bro Morgannwg yn bodoli er mwyn:

Atal colli bioamrywiaeth ym Mro Morgannwg

Gwarchod ac adfer cynefinoedd sy’n bodoli’n barod ynghyd â chreu cynefinoedd newydd.

Addysgu a chodi ymwybyddiaeth o bwysigrwydd gwarchod ein bioamrywiaeth yn lleol.

Darparu cyfleoedd gwirfoddoli i bobl allu dysgu am fioamrywiaeth lleol a chymryd rhan mewn gweithredu er budd natur.

Cefnogi prosiectau natur arfaethedig a rhai sy’n bodoli eisoes drwy gynnig adnoddau ac arbenigedd.

Cynghori ar ffyrdd addas o weithredu er budd cadwraeth ym Mro Morgannwg.

Hwyluso gweithio mewn partneriaeth i ymestyn ein dylanwad er mwyn addysgu a thargedu camau i adfer natur.

Llygoden bengron y dŵr

Sut ydyn ni'n mynd i'w gyflawni

Datblygu rhwydwaith adfer natur gyda phartneriaid, er mwyn ymgysylltu â’r cyhoedd, grwpiau a sefydliadau cymunedol lleol, yn ogystal ag ysgolion a busnesau, i gymryd rhan mewn gweithredu ymarferol o blaid natur yn eu cymunedau.

Gweithio gyda phartneriaid i nodi meysydd â blaenoriaeth ar gyfer gweithredu ym Mro Morgannwg sy’n adlewyrchu amcanion Cynllun Gweithredu Adfer Natur yng Nghymru a’r cyfleoedd a amlygwyd yn y Datganiad Ardal.

Cefnogi datblygu prosiectau a fydd yn cyflawni amcanion cadwraeth natur fel y’u nodir yn ein cynlluniau gweithredu lleol.

Prosiectau

Prosiect Parc Porthceri

‘Y Dreigiau yn ein Parc’

Ailwylltio Porthceri

Sut alla i helpu Natur?

Dod yn aelod o’r BNL
Mae Partneriaeth Natur Leol y Fro yn cynnal prosiectau ac arolygon y gallwch chi gymryd rhan ynddyn nhw; cysylltwch i ddysgu beth sy’n digwydd ledled y sir.

Gwirfoddoli
Mae gwirfoddoli’n ffordd wych o helpu bywyd gwyllt yn y Fro a dysgu mwy am gadwraeth rhywogaethau. Ceir llawer o grwpiau bywyd gwyllt yn y Fro, ymunwch â’r BNL i glywed am y cyfleoedd gwirfoddoli diweddaraf!

Cofnodi
Mae cofnodi pan welir bywyd gwyllt yn bwysig am y gall yr wybodaeth hon helpu cadwraethwyr i asesu newidiadau mewn tueddiadau poblogaethau bywyd gwyllt a gweithio i ddarganfod ffactorau a allai fod yn peri newidiadau cadarnhaol neu negyddol o fewn poblogaethau rhywogaethau. Gellir defnyddio data bywyd gwyllt i addysgu gwneuthurwyr penderfyniadau ynghylch blaenoriaethau adfer rhywogaethau, yn ogystal â dylanwadu ar ddynodiadau rhywogaethau a warchodir dan Ddeddf Bywyd Gwyllt a Chefn Gwlad 1981. Anfonwch eich cofnodion o weld bywyd gwyllt yn y Fro at Ganolfan Gofnodi Bioamrywiaeth De Ddwyrain Cymru.

Bioddiogelwch
Mae rhywogaethau goresgynnol, plâu niweidiol a phathogenau yn niweidiol i’n bywyd gwyllt brodorol. Dysgwch fwy am fioddiogelwch a’r camau ymarferol y gall pob un ohonom eu cymryd i leihau’r perygl o wasgaru rhywogaethau goresgynnol, pathogenau a phlâu pan fyddwn ni’n ymweld â chefn gwlad Cymru.

Gwneud Lle i Natur
Gallwch greu hafan i fyd natur yn eich gardd chi drwy ddarparu cynefinoedd allweddol ar gyfer planhigion a bywyd gwyllt. Dysgwch ragor am ‘ailwylltio’ a sut i greu cynefinoedd i fywyd gwyllt yma.

Lleoedd lle mae natur i’w gweld yn Sir Morgannwg

Dyma ble mae pwynt mwyaf deheuol Cymru, ac mae lleoliadau di-rif y gallwch eu darganfod a mwynhau natur yn y Fro, gyda 53km o arfordir a chefn gwlad helaeth. O barciau gwledig, Gwarchodfeydd Natur Lleol, i gynefinoedd sy’n genedlaethol bwysig, mae yna leoedd sydd wastad ar agor i’r cyhoedd.

Parc Gwledig Llynnoedd Cosmeston

Dyma hafan i fywyd gwyllt lleol a Gwarchodfa Natur Leol ddynodedig. Daeth y ddwy chwarel a foddwyd yn Safle o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig (SoDdGA) er mwyn gwarchod unig boblogaeth Cymru o rawn-yr-ebol serennog. Dewch i ddarganfod dros 20ha o goedwig llydanddail, cerddwch ar hyd y llwybr pren drwy welyau hesg trwchus ac archwiliwch y glaswelltiroedd sy’n gyforiog o flodau gwyllt.

Parc Gwledig Porthceri

Mae’r Parc Gwledig yn cynnig 220 erw o goedwig i’w darganfod (Coedwig Mill Wood, Coedwig Cliff Wood a Choedwig Knockmandown) yn ogystal â dolydd a phyllau dŵr mewn dyffryn cysgodol sy’n arwain at draeth caregog a chlogwyni arbennig.

Arfordir Treftadaeth Morgannwg

Mae Arfordir Treftadaeth Morgannwg yn ymestyn dros 14 milltir, o Aberddawan i Borth-cawl.

Parc Dwnrhefn yn Southerndown yw cartref Canolfan yr Arfordir Treftadaeth, sef canolfan wybodaeth ac addysg a reolir gan y Parcmyn sy’n gwarchod a gofalu am yr arfordir rhyfeddol hwn. Mae Bae Dwnrhefn yn rhan o SoDdGA Arfordir Southerndown sy’n ymestyn ar hyd 5km o arfordir; cafodd y glaswelltir ar ben y clogwyn, sy’n gyfoethog o ran rhywogaethau ac yn gartref i amrywiaeth o gymunedau planhigion gwahanol, ei ddynodi oherwydd ei ddaeareg a’i werth botanegol.

Nash Point

Pwynt canol Arfordir Treftadaeth Morgannwg, mae dôl y goleudy’n SoDdGA ac yn lle ardderchog ar gyfer gweld bywyd gwyllt, o’r ysgallen glorog brin, y cor-rosyn cyffredin a’r clychlys clystyrog, i adar drycin y graig urddasol yn hedfan uwchben a llamhidyddion chwareus yn y dŵr brochus ger y gefnen dywod.

Aberogwr

Ar ffin fwyaf gorllewinol yr Arfordir Treftadaeth. Mae Afon Ogwr yn denu cyfoeth o fywyd gwyllt gydol y flwyddyn, o eogiaid a siwin i hwyaid llygad-aur a chornchwiglod. Ar draws Afon Ogwr mae twyni tywod Merthyr Mawr, sy’n Gwarchodfa Natur Genedlaethol, a chartref i dros un rhan o dair o holl fywyd gwyllt Cymru o ran planhigion a thrychfilod!

Rheolir gwarchodfeydd natur gan ystod o sefydliadau cadwraeth a bywyd gwyllt sy’n gweithio yn y sir; mae gan y rhan fwyaf ohonynt wybodaeth ar y safle sy’n esbonio mwy am y cynefinoedd a’r bywyd gwyllt y gallwch eu gweld yno. Mae cyfle hyd yn oed i gymryd rhan gyda grwpiau cadwraeth lleol er mwyn helpu i reoli cynefinoedd ar gyfer bywyd gwyllt!

Aberddawan

Gwarchodfa Natur Leol, sy’n gyforiog o fywyd gwyllt; mae Ymddiriedolaeth Bywyd Gwyllt Cymru wedi helpu i gofnodi dros fil o rywogaethau gwahanol yma, a 62 ohonynt o’r pwys mwyaf i gadwraeth a bioamrywiaeth Cymru.

Coedwig Birchgrove

Gwarchodfa 4 erw sy’n cynnwys coetir a dôl, dan reolaeth Grŵp Cadwraeth Coedwig Birchgrove.

Coedwig Cwm Talwg

Gwarchodfa Natur Leol yn y Barri, 2.85 ha o goetir collddail aeddfed a reolir gan Grŵp Preswylwyr Coedwig Cwm Talwg.

Cae Tegeiriannau Gwenfô

Gwarchodfa natur gymunedol sy’n cynnwys dros 300 o rywogaethau o flodau, gweiriau, trychfilod ac adar.

Gwarchodfeydd Natur Ymddiriedolaeth Bywyd Gwyllt De a Gorllewin Cymru yn y Fro:
Cwm Colhuw, Trwyn Larnog, Coed Garnllwyd, Coed Brynna a Chors Llanharan.

Gwarchodfeydd Coed Cadw yn y Fro:

Coedwig Cwm George a Casehill, Monks Wood a Choed Worney

Mae gan y Fro rwydwaith helaeth o lwybrau cerdded drwy’r wlad ledled y sir. Ewch allan i grwydro!

Uchafbwyntiau

Y Fro yw’r safle olaf yng Nghymru erbyn hyn lle ceir y Fritheg frown (Argynnis adippe, High brown fritillary). Diolch i lawer o waith caled gan wirfoddolwyr, Tîm Arfordir Treftadaeth Morgannwg a Gwarchod Glöynnod Byw ac arian oddi wrth Gronfa yr Ardoll Agregau, mae’r boblogaeth yn y Fro yn mynd o nerth i nerth. Rydyn ni bellach yn ystyried archwilio sut y gallwn ni helpu poblogaeth y fritheg frown i ehangu o’i safle presennol i safleoedd eraill ledled y Fro.
Gwnaed gwaith ar gynefinoedd ledled y Fro er mwyn cefnogi un o boblogaethau mwyaf y fadfall ddŵr gribog (Triturus cristatus, Great Crested Newt) yn ne Cymru; creu pyllau dŵr yn Cosmeston, Ardal Fadfallod Gerddi Dyffryn, a gwaith gwella pyllau ar draws y Fro, ynghyd â’r Prosiect Draeniau Mwy Diogel.
Mae un o rywogaethau Cymru sydd fwyaf mewn perygl yn dychwelyd ar ôl i dros gant o lygod pengrwn y dŵr (Arvicola terrestris, Water Vole) gael eu rhyddhau ym Mharc Gwledig Llynnoedd Cosmeston yn 2017. Dynodwyd y parc yn Safle o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig (SoDdGA) ac mae’r holl lynnoedd ffosydd, gwelyau hesg a phlanhigion eraill yn creu cynefin delfrydol ar gyfer ffyniant llygoden bengron y dŵr yma
Dynodwyd Llynnoedd Cosmeston fel SoDdGA i warchod planhigyn pryn o’r enw rhawn-yr-ebol serennog (Nitellopsis obtuse, Starry stonewort). Fel yr unig safle lle ceir y planhigyn hwn yng Nghymru, mae’r llynnoedd yn cynnig cynefin perffaith am fod y planhigyn yn ffafrio llynnoedd rhwng 1 a 6 metr o ddyfnder, mewn tir isel a dŵr calchaidd, fel arfer ger yr arfordir.
Wedi sawl blwyddyn o fonitro a gwaith ar gynefinoedd, mae’r frân goesgoch (Pyrrhocorax pyrrhocorax, Chough) wedi dychwelyd i’r Fro am y tro cyntaf ers dros ganrif! Cadwch lygad am yr adar trawiadol hyn wrth iddyn nhw hedfan uwchlaw Arfordir Treftadaeth Morgannwg!
Yn y Deyrnas Unedig mae Cerddinen Morgannwg (Sorbus domestica, True service tree) yn goeden eithriadol o brin, sy’n tyfu’n ddigymell; gellir ei gweld yn tyfu ar glogwyni calchfaen serth mewn dau safle yn y Fro (Ffont-y-gari a Phorthceri). Ym Mhorthceri, bygythir y coed gan y brinwydden (Holm oak), rhywogaeth fythwyrdd ymledol sy’n disodli Cerddinen Morgannwg. Mae gwaith ar y gweill i dynnu’r brinwydden er mwyn gwarchod y boblogaeth genedlaethol bwysig hon.
Yng Nghymru, yr unig le i weld poblogaethau o’r Ysgallen glorog (Cirsium tuberosum, Tuberous thistle) sydd wedi goroesi yw yn y glaswelltiroedd sialc hynafol sy’n gyforiog o rywogaethau ar hyd pennau’r clogwyni sy’n gorchuddio calchfaen Jwrasig ar hyd 5km o arfordir y Fro. Dynodir Nash Point yn SoDdGA i warchod y planhigyn prin hwn ers iddo gael ei ddarganfod yno yn 1977.
Nodwydd y bugail (Scandix pecten-veneris, Shepherds Needle); aelod tal o deulu’r moron, mae ganddo ddail wedi’u rhannu’n fân a blodau bach gwyn mewn wmbelau. Daw’r enw o’r hadau, a’u pigyn hir a thenau, sef y ‘nodwydd’, sy’n gallu taflu hadau hyd at fetr i ffwrdd o’r fam flodyn. Fel sawl ‘chwynnyn’ tir âr, dirywiodd yn gyffredinol, a Morgannwg yw un o’r ddau gadarnle iddo bellach yng Nghymru.