Natur yn Sir Gaerfyrddin

Mae bioamrywiaeth yn dylanwadu'n fawr ar gymeriad ein tirwedd a phrofiad y bobl sy'n byw yn Sir Gaerfyrddin. Caiff y sir ei chlodfori'n haeddiannol am ei hamgylchedd naturiol sy’n cynnwys twyni tywod arfordirol godidog, aberoedd tawel, dyffrynnoedd coediog serth ac ucheldiroedd garw. Trwy lawer o weddill y sir ceir rhwydwaith o gynefinoedd sy'n cynnal bioamrywiaeth: nentydd ac afonydd, coetir, gwrychoedd a glaswelltir sy'n llawn rhywogaethau. Mae môr a gwely'r môr o amgylch arfordir Sir Gaerfyrddin hefyd yn gyforiog o rywogaethau, gan gynnwys llamhidyddion harbwr. Lle bu pyllau glo a diwydiant trwm ar un adeg, mae hen safleoedd diwydiannol erbyn hyn yn gallu ffynnu ac yn llawn bywyd gwyllt. Mae gerddi mewn trefi a phentrefi yn gynyddol bwysig i fywyd gwyllt gan fod cynefinoedd naturiol mewn mannau eraill yn cael eu colli neu’n diraddio.

Mae'r amrywiaeth o rywogaethau a gofnodwyd yn y sir yn adlewyrchu'r ystod amrywiol o gynefinoedd sy’n bod yn Sir Gaerfyrddin ynghyd â gallu rhywogaethau i addasu i amrywiaeth o amodau. Mae rhai rhywogaethau yn gyffredin ac eraill yn llawer mwy prin, gan ddibynnu ar gynefin penodol i oroesi.

Darllenwch fwy am fioamrywiaeth Sir Gaerfyrddin yma

Adroddiad Partneriaeth Bioamrywiaeth Sir Gaerfyrddin 2023

Golygfa o dir fferm o’r Mynydd Du © Isabel Macho

Hanes

Mae’r Bartneriaeth yn nodwedd unigol ar ein hardal ni ac ers dros 20 mlynedd mae wedi darparu’r unig gyfle lleol, mae’n debyg, i sefydliadau cadwraeth, ecolegwyr a chofnodwyr rwydweithio, rhannu profiadau, a datblygu prosiectau mewn partneriaeth. Mae'r sefydliadau cadwraeth unigol sy’n rhan o’r Bartneriaeth yn ffurfio sbectrwm eang o arbenigedd ar ystod eang o rywogaethau a chynefinoedd (gan gynnwys ein bywyd gwyllt gorau a’r lleiaf adnabyddus).

Cysylltwch â chydlynydd bioamrywiaeth Sir Gaerfyrddin i ddarganfod mwy am Bartneriaeth Natur Leol Sir Gaerfyrddin a sut y gallwch chi helpu natur yn Sir Gaerfyrddin

Cap cwyr coch © Isabel Macho

Ein Hamcanion

Mae Cynllun Gweithredu Adfer Natur Sir Gaerfyrddin yn canolbwyntio ar wytnwch ecolegol gyda chysylltedd fel thema ganolog. Mae hyn yn rhan o weledigaeth i adfer a chreu rhwydweithiau cynefinoedd sydd wedi'u cysylltu'n well yn y sir, yn ogystal â rhwydweithiau o rannu gwybodaeth er mwyn llywio gweithredu, a hynny gan ystod o gyfranogwyr. Mae amgylchedd naturiol gwydn y sir yn cyfleu’r dyhead am Sir Gaerfyrddin iach, diogel a chynaliadwy yn economaidd.

Mae Cynllun Ymateb Cenedlaethol yn cael ei ddatblygu yn seiliedig ar amcanion y cynllun cenedlaethol sy'n mynd i'r afael â'r materion sy'n gyrru'r dirywiad mewn bioamrywiaeth, ac er mwyn cefnogi adferiad:

Ymgysylltu a chefnogi cyfranogiad a dealltwriaeth er mwyn ymgorffori bioamrywiaeth wrth wneud penderfyniadau ar bob lefel;
Diogelu rhywogaethau a chynefinoedd sydd o'r pwys mwyaf a gwella eu rheolaeth;
Cynyddu gwytnwch ein hamgylchedd naturiol trwy adfer cynefinoedd dirywiedig a chreu cynefinoedd;
Mynd i'r afael â phwysau allweddol ar rywogaethau a chynefinoedd;
Gwella ein tystiolaeth, ein dealltwriaeth a'n monitro

Gwalch-wyfyn helyglys © Isabel Macho

Sut ydyn ni'n mynd i'w gyflawni

Bydd Partneriaid Natur Sir Gaerfyrddin yn gweithio gyda'i gilydd i nodi meysydd blaenoriaeth ar gyfer gweithredu yn Sir Gaerfyrddin sy'n adlewyrchu amcanion Cynllun Gweithredu Adfer Natur Cymru a'r cyfleoedd a nodwyd yn Natganiad Ardal y De Orllewin. Rhaid inni ystyried yr hyn y gall unrhyw bartneriaeth ei gyflawni'n rhesymol a ble mae'r heriau a'r cyfleoedd. Bydd hyn yn dylanwadu ar strwythur unrhyw gynigion, yn arwain gosod amcanion lleol realistig ac yn helpu canolbwyntio ar y mannau hynny lle mae modd cymryd y camau mwyaf effeithiol.

Mae’r Adroddiad ar Sefyllfa Byd Natur yn Sir Gaerfyrddin 2024 yn asesiad iechyd o’r sefyllfa o ran cynefinoedd a rhywogaethau Sir Gaerfyrddin, a bydd yn adnodd gwerthfawr ar gyfer cadwraeth natur ar draws y sir. Bydd yn llywio ac yn targedu darpariaeth, ac yn llinell sylfaen ar gyfer Adroddiadau ar Sefyllfa Byd Natur yn y dyfodol.

Mae’r adroddiad wedi’i lunio gan Bartneriaeth Natur Leol Sir Gaerfyrddin sy’n amlygu rôl hollbwysig Partneriaethau Natur Lleol yng Nghymru. Mae’r Adroddiad hefyd yn cydnabod yr angen i weithio gyda’n gilydd, ar draws pob sector o gymdeithas a busnes i gyflawni cymdeithas sy’n gyfoethog o ran natur ac sydd o fudd i bob un ohonom.

Gallwch lawrlwytho adroddiad cryno neu’r adroddiad llawn drwy ddilyn y ddolen hon

Sut alla i helpu natur?

Mae gwaith y partneriaid ynghyd â'r prosiectau y maent yn ymgymryd â nhw, yn sicrhau canlyniadau sy'n helpu i warchod a gwella ein hamgylchedd naturiol ac yn aml mae hyn yn sicrhau buddion lluosog sy'n gwella lles y bobl sy'n byw yma ac yn cyfrannu at economi'r sir.

Os ydym o ddifrif ynghylch adfer natur, mae'n gofyn am i ni i gyd weithredu ac am i sefydliadau ac unigolion weithio gyda'i gilydd mewn partneriaeth - gan gynnwys perchnogion tir, asiantaethau'r llywodraeth, grwpiau cadwraeth bywyd gwyllt, awdurdodau lleol a diwydiant.

Gall pobl, cymunedau ac ysgolion lleol hefyd wneud gwahaniaeth, a swyddogaeth yr holl bartneriaid yw codi ymwybyddiaeth a gweithio gyda chymunedau ar brosiectau sydd o fudd i fioamrywiaeth - a'r bobl sy'n ymwneud â gweithredu'n lleol.

Man cychwyn da yw'r adnoddau “Gwneud Lle i Natur” - fe welwch lawer o awgrymiadau ar sut y gall unigolion, grwpiau a sefydliadau wneud lle i fyd natur a helpu darparu cynefinoedd hanfodol ar gyfer ein planhigion a'n hanifeiliaid.

Lleoedd lle mae natur i’w gweld yn Sir Gaerfyrddin

Mae yna bob amser rywle lle gallwch chi fwynhau natur yn Sir Gaerfyrddin, pa bynnag adeg o'r flwyddyn yw hi. O Warchodfeydd Natur Lleol i safleoedd o bwysigrwydd rhyngwladol, ac mae nifer o'r safleoedd hyn ar agor i'r cyhoedd.

Dyma rai o’r uchafbwyntiau yn y sir - gallwch weld mwy yma

Canolfan Adar Gwyllt a Gwlypdiroedd Llanelli

Mosaig 450 erw o lynnoedd, crafiadau, nentydd a morlynnoedd sy'n ffinio â'r morfeydd heli a Chilfach olygfaol y Barri.

Gwarchodfa Natur Genedlaethol Waun Las

Mosaig hardd o ddolydd gwair a phorfa llawn blodau gwyllt.

Parc Dinefwr

Safle o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig (SSSI) ar gyrion Llandeilo a'r parcdir cyntaf yng Nghymru i gael ei ddynodi’n Warchodfa Natur Genedlaethol.

Coedwig Troserch

Coetir cymunedol ar gyfer cerddwyr, beicwyr a’r rhai sy’n marchogaeth ceffylau ac sydd â diddordeb helaeth mewn bywyd gwyllt.

Caiff gwarchodfeydd natur eu rheoli gan amrywiaeth o sefydliadau cadwraeth sy'n gweithio yn y sir ac mae gan y mwyafrif ohonynt wybodaeth ar y safle sy'n egluro mwy am y cynefinoedd a'r bywyd gwyllt sydd i’w gweld yno. Mae gan Sir Gaerfyrddin hefyd rwydwaith helaeth o lwybrau troed a theithiau cerdded cefn gwlad ledled y sir.

Ewch ma’s i’r awyr iach!

Uchafbwyntiau

Mae gan Sir Gaerfyrddin fwy o laswelltir corsiog nag unrhyw sir arall yng Nghymru. Mae'r cynefin pwysig hwn yn cynnal glöyn byw brith y gors, un o'r gloÿnnod byw y mae eu nifer yn dirywio gyflymaf yn Ewrop.
Pant-y-llyn, ger Carmel ar y grib galchfaen, yw’r unig enghraifft hysbys ar dir mawr Prydain o ‘hafn’ (turlough yn Saesneg) - llyn tymhorol heb unrhyw nentydd mewnlif neu all-lif ac sy’n cael ei fwydo’n gyfan gwbl gan ddŵr daear.
Mae niferoedd y llygoden ddŵr wedi gostwng yn ddramatig ar draws y DU, ond mae Sir Gaerfyrddin yn parhau i gefnogi poblogaethau pwysig o amgylch Llanelli, Talacharn a Phentywyn.
Ni chafwyd cofnod o’r cen barfwellt yn y sir tan 2006. Ers hynny mae’r ymdrech gofnodi wedi cynyddu cofnodion y rhywogaeth hon sydd o bwys rhyngwladol ac sy'n sensitif iawn i lygredd.
Mae chwilen y draethlin, sydd dan fygythiad, bellach wedi'i chyfyngu i nifer fach o draethau ym Mae Caerfyrddin, gan gynnwys Cefn Sidan (Pen-bre) a Thalacharn-Pentywyn. Mae'r chwilen yn ddangosydd cyflwr iechyd cymunedau traethlin.
Sefydlwyd Partneriaeth Gwiwer Goch Canolbarth Cymru yn 2002. Nod y Bartneriaeth yw ehangu ac amddiffyn y boblogaeth unigryw o wiwerod coch yng nghanolbarth Cymru.