Infertebratau

Cyflwyniad

Mae infertebratau morol yn hynod amrywiol ac yn cynnwys y grŵp mwyaf amrywiol o anifeiliaid yn ein moroedd. Yn amrywio o'r cimwch mwyaf i blancton microsgopig, mae pob cynefin morol yn cynnwys infertebratau, sy'n cyfrannu'n aruthrol at strwythur a swyddogaeth ein hecosystemau morol ac yn darparu ffynhonnell fwyd bwysig. Mae llawer ohonynt yn symudol, ond mae rhai yn ffurfio eu cynefinoedd eu hunain. Mae infertebratau yn meddiannu llu o gilfachau, o holltau creigiog rhynglanwol i waddodion islanwol dwfn, a cheir ymhell dros 2,000 o rywogaethau o facroinfertebratau yn amgylchedd morol Cymru.

Mae gan lawer o’r infertebratau a geir ym moroedd Cymru gyfnod planctonig, pan fyddant yn aros yn y golofn ddŵr am gyfnod cyntaf eu cylch bywyd cyn iddynt setlo ar wely’r môr a pharhau â’u bywyd fel infertebratau llawndwf (e.e. meroplancton fel crancod a chimychiaid). Mae rhai organebau yn aros fel swoplancton am eu cylch bywyd cyfan (holoplancton).

Ymhlith rhai o gynefinoedd mwyaf eiconig ac ysblennydd Cymru yw’r rheini sy’n cael eu hysgubo gan lanwau a cherhyntau cryf, sy’n cynnal ystod o sbyngau, bryosoaid, chwistrelli môr, hydroidau ac anemonïau trawiadol. Mae gan ardaloedd fel y Fenai, Ynys Skomer ac Ynys Enlli amrywiaeth fawr o’r rhywogaethau lliwgar hyn sy’n bwydo drwy hidlo – sbyngau hirhoedlog a charpedi o anemonïau gemwaith ynghyd â rhywogaethau cysylltiedig fel gwlithod y môr lliwgar – neu noethdagellogion.

Mae'r môr-wyntyll binc Eunicella verrucosa, yn fath o gwrel – cytref o anifeiliaid bach unigol tebyg i anemonïau sy'n rhannu sgerbwd caled sydd ynghlwm wrth greigiau ar wely'r môr. Ni cheir y rhywogaeth hon ond mewn ychydig iawn o leoedd yn y DU, ac maent i’w cael ar ymyl eithaf eu hystod ogleddol yng Nghymru yn sir Benfro, lle credir bod rhai unigolion rhwng 50 a 100 oed.

Mae'r cimwch coch neu gimwch Norwy Palinurus elephas yn gramennog mawr a thrawiadol sydd wedi'i ddosbarthu’n rhywogaeth sy'n agored i niwed ar restr goch yr Undeb Rhyngwladol dros Gadwraeth Natur. Dirywiodd yn sylweddol yn ystod y 1960au a’r 1970au, ac mae bellach yn goroesi yng Nghymru yn y moroedd oddi ar Benrhyn Llŷn, Ynys Môn a Sir Benfro, ac mae’n ymddangos bod ei niferoedd yn cynyddu.

Mewn cyferbyniad, mae rhai infertebratau yn byw mewn cynefinoedd gwaddod rhynglanwol ac islanwol ar lannau agored neu mewn aberoedd cysgodol. O wyneb y gwaddod, nid yw’n amlwg o gwbl o’r tyllau bach a marciau ar yr wyneb bod cyfoeth o anifeiliaid yn byw o fewn y gwaddod. Mae'r poblogaethau niferus o fwydod gwrychog, cramenogion a molysgiaid dwygragennog yn bwyta malurion a bwyd o'r golofn ddŵr ac yn eu tro yn darparu llawer o fwyd i ysglyfaethwyr fel pysgod ac adar.

Mae cocos mawr Arctica islandica yn folysgiaid dwygragennog mawr sy’n byw wedi’u claddu mewn gwaddodion – maent yn tyfu’n araf iawn ac yn gallu byw am dros 500 mlynedd, ac mae’n bosibl mai hwn yw’r anifail sy'n byw hiraf ar y Ddaear!

Yn ogystal â'r rhywogaethau hyn sydd i gyd â rhywfaint o amddiffyniad, mae llawer mwy o rywogaethau cyffredin yr ydych yn debygol o ddod ar eu traws ar y lan. Mae’r rhain yn cynnwys rhywogaethau fel abwyd melys a chocos, a hefyd y rhywogaethau hynny a geir ar y draethlin, yn enwedig ar ôl stormydd, fel gwymon corniog Flustra ceranoides, y môr-lygoden Aphrodita aculeata ac ecinodermiaid, fel y gwelchyn calonffurf Echinocardium cordatum. Mae ecinodermiaid yn unigryw i'r amgylchedd morol – ni all unrhyw ffylwm daearol wneud honiad o'r fath!

Cadwraeth a gwarchod infertebratau yng Nghymru

Mae nifer o infertebratau morol sydd wedi'u gwarchod yn ychwanegol yng Nghymru. Rhestrir 11 o infertebratau yn adran 7 o Ddeddf yr Amgylchedd (Cymru) fel rhywogaeth o'r pwys mwyaf, gan gynnwys cregyn deuglawr fel y gragen wyntyll Atrina fragilis, yr wystrys Ostrea edulis a’r gocosen fawr Arctica islandica, y môr-wyntyll binc Eunicella verrucosa, y cimwch coch Palinurus elephas a dwy rywogaeth o sglefrod môr coesynnog. Mae infertebratau ychwanegol yn ffurfio cynefinoedd sydd wedi’u gwarchod o dan adran 7 o Ddeddf Amgylchedd (Cymru) fel cynefinoedd blaenoriaeth, gan gynnwys cymunedau ar glogfeini rhynglanwol a riffiau biogenig megis y llyngyren ddiliau Sabellaria alveolata, y gragen las Mytilus edulis a’r farchfisglen Modiolus modiolus.

Gweithredu dros infertebratau morol

Mae gan nifer o'r infertebratau morol eiconig brosiectau cadwraeth wedi'u targedu sy'n canolbwyntio ar adfer a / neu wella rheolaeth.

Yr wystrysen

Mae Prosiect Adfer Wystrys Cymru, a arweinir gan Cyfoeth Naturiol Cymru, yn brosiect tair blynedd gan Gronfa’r Môr a Physgodfeydd Ewrop, a weinyddir gan Lywodraeth Cymru, sy’n ymchwilio i gwestiynau ynghylch y dull o adfer yr wystrysen Ostrea edulis yn nyfrffordd Aberdaugleddau a’r dichonoldeb o wneud hynny. Prif ffocws y prosiect yw mynd i’r afael â chwestiynau adfer sylfaenol sy’n ymwneud â’r gallu i oroesi, materion recriwtio a dwysedd stocio, wrth hefyd ystyried effeithiau posibl clefyd yr wystrysen Bonamia a rhywogaethau estron.

Hefyd fel rhan o Drysorau Morol Cymru, bydd gwaith adfer y gwelyau wystrys yn Aberdaugleddau yn cael ei brofi a’i ehangu, gan adeiladu ar gynllun gweithredu Wystrys Cymru.

Prosiect arall sy’n gweithio i adfer wystrys yw The Wild Oysters Project. Mae’r prosiect hwn yn cael ei gynnal gan Gymdeithas Sŵolegol Llundain (ZSL), y Blue Marine Foundation (BLUE) a British Marine ac mae’n gweithio gyda phartneriaid cyflenwi lleol yng Nghymru i ddarparu canolfannau adfer (yng Nghonwy).

Adnoddau

ZSL00150 Oyster Handbook

Prosiect Adfer Wystrys Cymru – Y Rhwydwaith Wystrys

Bae Conwy – Wild Oysters Project

Natur am Byth! | Y Gymdeithas Cadwraeth Forol